Turystyka podporządkowana Auschwitz

Oświęcim jest przykładem miasta, w którym rozwój turystyczny podporządkowany jest jednemu miejscu – Państwowemu Muzeum Auschwitz-Birkenau, które w 2016 r. odwiedziło ponad 2 miliony, osób. Istotność tego obozu zagłady podkreślają plany rozwoju Miasta Oświęcim.

Obecnie dobiegają końca konsultacje społeczne „Strategii Rozwoju Turystyki w Oświęcimiu na lata 2018-2030”. Muzeum i produkt „Oświęcim – Miasto Pokoju” kierunkują rozwój turystyczny.

Statystyki nie kłamią

Wprawdzie 2016 r. był wyjątkowy – odbywały się wtedy w Polsce „Światowe Dni Młodzieży” – statystyki prowadzone przez muzeum pokazują, że odwiedzających przybywa. W 2017 r. ich liczba wyniosła 2,1 miliona. Turyści zagraniczni stanowili 76,3% tej liczby i pochodzili oni przede wszystkim z Wielkiej Brytanii, Stanów Zjednoczonych, Włoch, Hiszpanii, Niemiec, Izraela i Francji.

Można stwierdzić, że jest to jeden z najbardziej rozpoznawalnych na świecie obiektów. Międzynarodową rangę Miejsca Pamięci i Muzeum Auschwitz-Birkenau podniosło wpisanie na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Wokół muzeum powstała oferta uzupełniająca, którą tworzą: Fundacja „Edukacyjne Centrum Żydowskie”, które prowadzi Muzeum Żydowskie, koszerną kawiarnię i  którego częścią jest synagoga Chewra Lomdei Misznajot, Międzynarodowy Dom Spotkań Młodzieży, Centrum Dialogu i Modlitwy oraz Stowarzyszenie Romów w Polsce z siedzibą w Oświęcimiu. Instytucje te realizują działania edukacyjne na rzecz pokoju i generują ruch turystyczny.

W dużej części są to jednodniowi odwiedzający, którzy przyjeżdżają specjalnie do Auschwitz, ewentualnie odwiedzają inne obiekty. GUS podaje informację o nieco powyżej trzydziestu tysiącach turystów korzystających z bazy noclegowej w Oświęcimiu. Pokazuje to dobitnie, że nocujący stanowią zaledwie 1,5% przyjeżdżających do Auschwitz.

Widoczna jest dynamika wzrostowa ruchu turystycznego, szczególnie wśród turystów zagranicznych. W ciągu ostatnich pięciu lat ich liczba zwiększyła się według GUS-u o ponad 30%. Ponad połowa z nich to Niemcy. Są oni uczestnikami konferencji, seminariów i spotkań organizowanych przez wymienione instytucje kultury. Zwiedzanie muzeum jest żelaznym punktem programu.

Jest, czy nie jest produktem turystycznym

Kontrowersje wzbudza ustalenie, czy dawny KL Auschwitz-Birkenau – największy z niemieckich nazistowskich obozów koncentracyjnych i ośrodków zagłady, gdzie życie straciło ponad 1,1 mln osób – jest produktem turystycznym.

Negowanie tego faktu zakończyło się zdymisjonowaniem w ubiegłym roku szefa Polskiej Organizacji Turystycznej. Powiedział on, że obiekt ten jest miejscem martyrologii, nie produktem turystycznym. Miał zostać usunięty z programu zagranicznych wizyt promujących Polskę. Takie wypowiedzi o Auschwitz i muzeum POLIN nie spodobały się ministrowi sportu i turystyki.

Wspomniany aspekt budził duże emocje w trakcie prac nad „Strategią Rozwoju Turystyki w Oświęcimiu na lata 2018-2030”. Stanowisko samorządowców i środowisk związanych z Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau jest bliskie opinii byłego prezesa POT w zakresie traktowania obiektu jako atrakcję, czy produkt turystyczny. Traktuje się go w kategoriach pomnika historii, miejsca pamięci, zadumy. Miejsce zagłady i śmierci wykreowano na instytucję – orędownika na rzecz pokoju.

Kontrowersyjne jest także traktowanie odwiedzających muzeum jako turystów, jak również umiejscowienie ruchu turystycznego związanego z tym obiektem w turystyce kulturowej. Część ekspertów w zakresie turystyki kulturowej traktuje dany KL Auschwitz-Birkenau jako obiekt związany z tanatoturystyką i dark tourism. W taki sposób sklasyfikowano go w diagnozie przywoływanej strategii.

Takie traktowanie tego miejsca wzbudziło jednak sprzeciw zarówno urzędników, jak również środowisk związanych z muzeum. Ostatecznie uznano, że dla rozwoju turystycznego Oświęcimia kluczowe znaczenie mają turystyka martyrologiczna i edukacyjna oraz podróże o charakterze poznawczym lub religijno-poznawczym do miejsc dokumentujących i  upamiętniających cierpienie, pacyfikację, męczeństwo, Holocaust czy śmierć ludności.

Auschwitz kierunkuje rozwój turystyczny

Biorąc pod uwagę zwiększający się potencjał Miejsca Pamięci i Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau i działania rozwijające produkt „Oświęcim – Miasto Pokoju” (jest to produkt zaproponowany w poprzedniej strategii rozwoju turystyki z 1999 r.), można stwierdzić, że nadal ma on charakter wiodący.

„Strategia Rozwoju Turystyki w Oświęcimiu na lata 2018-2030” kontynuuje ten kierunek, zgodnie z oczekiwaniami przedstawicieli samorządu miasta i środowisk związanych z muzeum. Opracowało ją w tym roku konsorcjum firm 2BA doradztwo strategiczne i Instytut Badawczy IPC pod naukowym i merytorycznym kierunkiem doktora habilitowanego profesora nadzwyczajnego Zygmunta Kruczka. Szczególne miejsce Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau podkreślono w wizji. Uznano, że Oświęcim to znaczące miasto na arenie międzynarodowej oraz istotny ośrodek realizacji inicjatyw pokojowych.

Rozwój muzeum i związanej z nim oferty są kluczowymi elementami długookreowanych celów rozwojowym. Dotyczy to zarówno infrastruktury turystycznej, produktów turystycznych, promocji, jak też współpracy na rzecz rozwoju turystyki. Istotne są inwestycje związane z muzeum, w tym: budowa nowego Centrum Obsługi Odwiedzających, adaptacja Starego Teatru na potrzeby Międzynarodowego Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście oraz rozbudowa i modernizacja infrastruktury komunikacyjnej.

Pierwotnie planowano wyznaczenie innych kierunków, alternatywnych do oferty związanej z danym KL Auschwitz-Birkenau. Ostatecznie przeważyły racje środowisk uznających priorytetowość muzeum w rozwoju turystycznym miasta. Można mieć wątpliwości, czy działalność związaną z edukacją pokojową należy utożsamiać z turystyką. Trudno jednak zaprzeczyć, że dzięki Auschwitz miasto uzyskuje wiele korzyści, również finansowych.

oprac. Agnieszka i Leszek Nowak, www.2ba.pl
foto: bondvit / Shutterstock